[Sang Tac]
Những Chú Trâu Có Mặt Trong Tục Ngữ, Ca Dao
Vẫn theo vòng luân hồi của tạo hóa, bốn mùa: Hạ-Thu-Đông-Xuân cứ lần lượt thay đổi trong năm, cho chúng ta những tiết trời rất khác nhau rất kỳ diệu. Và theo luật Can-Chi năm nay, năm 2009 chúng ta rơi vào một năm rất đẹp KỶ SỬU 2009. Theo cách nói nôm na của dân gian, ta gọi đây là năm con trâu. Nhà nông rất yêu quý con trâu, họ cách điệu lên gọi là Kim Ngưu nghĩa là Trâu Vàng.Trâu là con vật sớm được thuần hoá. Trong nền kinh tế nông nghiệp lúa nước, trâu không những là “đầu cơ nghiệp”, mà còn được người nông dân coi như bạn thân. Con trâu luôn luôn bên cạnh con người. Cũng như ở nhiều loại hình nghệ thuật khác, trong nghệ thuật tạo hình dân gian, hình tượng con trâu đã trở nên hết sức thân quen, gần gũi... Hồi tóc còn để chỏm, hầu như ai cũng đã từng nghêu ngao bài hát Em bé quê (Phạm Duy phổ nhạc từ một bài đọc trong sách Quốc văn Giáo khoa thư ): "Ai bảo chăn trâu là khổ. Không, chăn trâu sướng lắm chứ. Ngồi mình trâu...", với hình ảnh chú bé ngồi vắt vẻo thổi sáo trên mình trâu khi đàn trâu đang tha thẩn trở về chuồng trong buổi chiều hoàng hôn mát rượi. Hoặc đang ngồi trên mình trâu nhưng nghĩ nát óc mà không tìm ra lời giải cho câu đố : Bốn ông đập đất, một ông phất cờ, một ông vơ cỏ, một ông bỏ phân. Là con gì ? Con trâu vốn là một người bạn thân thiết với cánh nhà nông ta. Chính thế mà con trâu đã có mặt rất nhiều trong kho tàng chuyện cổ tích, ca dao, tục ngữ của chúng ta.
Người nông dân đã khẳng định : - Con trâu là đầu cơ nghiệp.
Và có lẽ chúng ta cũng chưa quên câu hát : - Ai bảo chăn trâu là khổ, chăn trâu sướng lắm chứ... - Hắc Ngưu ngúc ngoảy mấy hàng,
Một bầy em bé...chăn đàn trâu đen.
Sớm chiều , xem cảnh nước non,
Thân trâu ta cỡi.... mó mò đuôi trâu. - Trâu ơi ta bảo trâu này,
Trâu ăn cho béo trâu cày cho sâu.
Ở đời khôn khéo chi đâu,
Chẳng qua cũng chỉ hơn nhau chữ cần. (ca dao) Trong tục ngữ, ca dao hình ảnh con trâu có rất nhiều, được đưa ra để diển tả những đức tính tốt, chuyên cần, mạnh mẽ, trung tín và đôi khi con trâu cũng nói lên những tính xấu của con người nữa. Chúng ta lần lượt tìm hiểu xem con trâu đi vào ca dao và tục ngữ như thế nào nhé.
 1. Trâu ác thì vạc sừng:
Nghĩa bóng là, nếu tính tình ác quá thì sẽ bị hại.2. Trâu ăn lúa bò ăn mạ:
Hai bên đều ghê gớm chẳng bên nào vừa. 3. Trâu bảy năm còn nhớ chuồng:
Có lẽ ý nghĩa là, phiêu bạt chốn nào cũng không quên gốc tích, quê hương xứ sở của mình. 4. Trâu béo kéo trâu gầy:
Cùng chung vai sát cánh nâng đở nhau, hơn thiệt cùng nhau chia xẽ. 5. Trâu bò chết để da, người ta chết để tiếng:
Cố gắng giử mình hãy làm điều tốt, đừng vì cái xấu lôi kéo mà tiếng nhơ để đời. 6. Trâu bò cùng đàn:
Cùng phe cùng cánh. 7. Trâu bò được ngày phá đỗ, con cháu được ngày giỗ ông:
Cơ hội hiếm có, tha hồ no say. 8. Trâu bò húc nhau, ruồi muỗi chết:
Kẽ mạnh đánh nhau, kẽ yếu đứng gần bị liên lụy. 9. Trâu bò khác đàn:
Câu này ý ngược lại với câu số 6. 10. Trâu buộc ghét trâu ăn:
Ganh tỵ vì người khác có hoàn cảnh hơn mình. 11. Trâu cày ghét bò buộc:
Giống nghĩa câu số 10. 12. Trâu cày ngựa cưỡi:
Nói lên gia cảnh sung túc. 13. Trâu chẳng tìm cọc, cọc lại tìm trâu ( cọc đi tìm trâu ):
Có nghĩa, thay vì con trai đi tìm con gái, thì đằng này con gái lại đi tìm con trai. 14. Trâu chậm uống nước dơ, trâu ngơ ăn cỏ héo:
Thua kém người khác do chậm chạp. 15. Trâu chậm uống nước đục:
Như nghĩa câu 14.
16. Trâu chết mặc trâu, bò chết mặt bò, củ tỏi giắt lưng:
Câu này cùng nghĩ với câu : Sống chết mặc bây, tiền thầy bỏ túi. 17.Ðón bác Trâu chớ gảy đàn cầm, bác là bậc có sừng có sỏ! (Ðàn cầm mà gãy tai trâu)
Người dốt dẫu có bịt vàng thì vẫn muôn đời là dốt. 17.Nghé cỏn chớ nghe ông nghẻ ông nghè mà đe hàng tổng!
Chưa làm được việc gì, thì đừng có khua môi múa mép. 27. Trâu có đàn bò có lũ:
Ai cũng phải sống có gia đình, có bạn bè, có tập đoàn, có tập thể. 28. Mạnh như trâu cui:
Trâu cui sừng ngắn và lớn, ý nói thanh niên đến tuổi 17 có thể lực rất tốt. 29. Tuổi mười bảy bẻ gãy sừng trâu:
Tuổi trẻ là tuổi của sức khoẻ. 30. Trâu dắt ra, bò dắt vào:
Giàu có, sẵn trâu bò, ví như bán con trâu này ra, thì đã có con bò khác về thay thế 31. Trâu dong bò dắt
Kinh nghiệm trong chăn nuôi. Trâu thì nhớ đường, còn bò thì phải lùa về 32. Trâu đạp cũng chết, voi đạp cũng chết
bị kẻ mạnh nào ức hiếp đều thiệt thòi 33. Trâu đẻ tháng năm, vợ đẻ tháng sáu
có thể hiểu như Họa vô đơn chí, công việc đến dồn dập. 34. Trâu đồng nào ăn cỏ đồng ấy:
như câu 35. 35. Trâu ta ăn cỏ đồng ta:
có thể hiểu như Ta về ta tắm ao ta. 36. Trâu già chẳng nệ dao phay:
già rồi không sợ nguy hiểm 37. Trâu hay chẳng ngại cày bừa:
ngưởi khỏe, người giỏi không ngại việc. 38. Tậu trâu, lấy vợ, làm nhà,
Trong ba việc đó thật là khó Khăn . 39. Trâu hoa tai, bò gai sừng.
Giống loại trâu và bò tốt, khoẻ. 40. Lang đuôi thì bán, lang trán thì cày:
Kinh nghiệm chọn giống trâu tốt. 41. Buộc trâu trưa nát chuồng:
Ý nói kẻ làm biếng chay lười. 42. Muốn giàu nuôi trâu cái, muốn lụn bại nuôi bồ câu:
Cách làm giàu theo kiểu nhà nông. 43. Trâu nghiến hàm, bò bạch thiệt.
Thói quen riêng của từng loài, từng người. 44. Trâu thịt thì gầy, trâu cày thì béo.
Thói đời, được việc thì dùng , không được việc thì bỏ. 45. Cầy trâu loạn, bán trâu đồ.
Người nhanh nhẹn thì sống, kẻ ngu ngơ thì chết. 46. Trâu quá sá, mạ quá thì.
Loại thứ phế phẫm.
Hồ Tây, một thắng cảnh của Hà Nội, trước khi mang tên Dâm - Đàm (hồ Mù Sương) ở thời Lý, Đoái hồ, Tây hồ (hồ ở phía tây kinh thành) dưới thời Lê, đã từng mang tên hồ Trâu, hồ Trâu vàng... Một câu thơ cổ còn nhắc nhở:Ngưu hồ dĩ biến tam triều cục (Hồ Trâu đã trải ba triều đại )
Long đỗ nhưng lưu bách chiến thành (Thành chiến còn lưu đất Rốn Rồng). Ca dao về Trâu : Đôi khi người nông dân cũng tâm tình thì thầm to nhỏ cùng con trâu, như nói chuyện với một đứa trẻ con:
Nghé ơi ta bảo nghé này,
Nghé ăn cho béo nghé cày cho sâu.
Ở đời khôn khéo chi đâu,
Chẳng qua cũng chỉ hơn nhau chữ cần.
Tuy bận rộn vất vả trong những ngày mùa nhưng trâu cũng có ngày thong thả đứng bên bờ ruộng ăn cỏ tươi hoặc nằm trong chuồng nhỏ nhẹ nhấm bó rơm khô. Số phận của con trâu và người nông dân gắn bó đồng cam cộng khổ.
Rủ nhau đi cấy đi cày
Bây giờ khó nhọc có ngày phong lưu
Nông dân rất quý con trâu, nó là một phần tài sản của họ. Nó đã được đưa ra so sánh đánh giá sự giàu nghèo.
Thằng bờm có cái quạt mo
Phú ông xin đổi ba bò chín trâu
Và hình ảnh thằng Cuội chăn trâu cũng thật thà đáng thương
Chú Cuội ngồi gốc cây đa
Để trâu ăn lúa gọi cha ời ời
Cha còn cắt cỏ trên trời
Mẹ còn cưỡi ngựa đi chơi cầu vồng
Hình ảnh con trâu cũng được dùng để phê phán những kẻ lừa đảo chỉ biết vì quyền lợi cá nhân.
Lái trâu, lái lợn, lái bò
Trong ba anh ấy chớ nghe anh nào
Hoặc tỏ thái độ mỉa mai, châm biếm. Ai cũng biết buôn bán thì không thể có sự thật thà, quan hệ mẹ chồng, nàng dâu cũng rất phức tạp, khó có sự dung hòa được.
Thật thà như thể lái trâu,
Yêu nhau như thể nàng dâu mẹ chồng.
Lại có câu ca dành cho người thích lấy vợ dại, ngoan hiền
Dại thì đẻ con khôn,
Trâu chậm lắm thịt, rựa cùn chịu băm
Bởi vậy ta nên trở về với cái vốn có không nên quá mộng tưởng. Cái gì của mình có sẵn quý hơn vì nó là có thực.
Trâu ta ăn cỏ đồng ta
Tuy rằng cỏ cụt nhưng là cỏ thơm
Và rất nhiều người bằng lòng với cuộc sống hiện tại, cho như thế là sung sướng hơn người.
Ai bảo chăn trâu là khổ
Không, chăn trâu sướng lắm chứ?
Ngồi lưng trâu ta hát nghêu ngao...
Con trâu cũng là đề tài để người ta trêu chọc nhau một cách tình tứ trong những lúc lao động để quên đi nỗi mệt nhọc, vất vả.Trâu kia kén cỏ bờ ao
Anh kia không vợ đời nào có con
Người ta có trước có sau
Thân anh không vợ như cau không buồng
Cau không buồng như tuồng cau đực
Trai không vợ cực lắm anh ơi
Người ta đi đón, về đôi
Thân anh đi lẻ, về loi một mình
Hoặc để gợi chuyện làm quen nhau:
Hỡi cô cắt cỏ bên đồng
Nuôi trâu cho béo làm giàu cho cha
Giàu thì chia bảy chia ba
Thân em là gái được là bao nhiêu?
Các cô gái cũng hóm hĩnh, đáo để không kém trong bài ca dao " Thách cưới"
...Cưới em tám vạn trâu bò,
Bảy vạn dê lợn, chín vò rượu tăm...
Đến khi có vợ rồi nên một lòng một dạ không nên bắt chước những người đi trước năm thê bảy thiếp để rồi gặp phải cảnh.
Ba vợ bảy nàng hầu,
Đêm nằm chuồng trâu, gối đầu bằng chổi.
Trâu anh con cưỡi con dòng
Có con đi trước lòng thòng theo sau.
Và đôi khi là những hình ảnh ẩn dụ về những ngang trái mà con trâu phải gánh chịu.
Con trâu có một hàm răng
Ăn cỏ đồng bằng uống nước bờ ao
Thời sống mày đã thương tao
Bây giờ mày yếu cầm dao xẻ mày
Thịt mày tao nấu linh đình
Da mày bịt trống tụng kinh trong chùa
Sừng mày tao tiện con cờ
Làm dao, cán mác, lược dày, lược thưa…
Trâu ơi ta bảo trâu này,
Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta.
Cày cấy vốn nghiệp nông gia,
Ta đây trâu đấy ai mà quản công?
Bao giờ cây lúa còn bông.
Thì còn ngọn cỏ ngoài đồng trâu ăn.
Chưa hết
Bao giờ hết lúa ngoài đồng,
Thì ta mới dám thịt trâu cho làng.
Xuân bất tái lai
Ðất đã nảy trăm phường địa tặc
Trời lại hành một trận thiên tai
Chuột dẫu rút, lưu manh còn đó
Trâu đang về... vẫn ách trên vai?
Than rằng... Xuân bất tái lai!
Mang ý nghĩa : - Chuột tạm rút, hang sâu vẫn còn dưới đất, chui trong bồ, rúc trong cót, coi chừng lũ Chuột rất khôn!
- Trâu đang về, ách nặng vẫn trên vai, xỏ mũi, quất roi, yên phận kiếp Trâu là khổ!
Thân phận con Trâu
- Cày bừa xong mổ thịt tế thần,
Thần phúc thần tài,
Đừng ban xuống những quân... Phản trắc! - Ve vuốt để lột da bưng trống,
Trống con trống cái,
Hãy vang lên một lẽ Công Bằng!
Vịnh - con Trâu và anh mọt sách
- Ðã khệ nệ Bụng to chứa Sách! (Dạ dày trâu bò có 4 ngăn, ngăn thứ 3 có nhiều nếp gấp gọi là sách)
- Sao ngu đần Ách nặng đeo Vai?
Vài câu đối về con trâu :
Nỗi sợ của Trâu ( 2 câu đối )
- Xẻ thịt tế thần, thấy lễ hội, kinh hồn chú Nghé!
- Lột da bưng trống, nghe tiếng dùi, bạt vía đàn Trâu!
Trâu hỏi Người (2 câu đối)
- Lũ trâu đây yên phận cấy cày, thế sự dẫu vô tình, nghe “giặc Việt” cũng quen đường “phải-trái”! ( giặc Việt= giặc của người Việt= giặc Tàu)
- Những kẻ nọ mang danh tổ quốc, biên cương đang hữu sự, việc “mất-còn” không biết lẽ “tồn-vong”?
Con trâu, một con vật yêu quý, là người bạn tốt, là người con của nhà nông, chúng còn là công cụ lao động cho nông nghiệp... một con vật góp phần không nhỏ để làm ra hạt gạo quê hương...
Ngày hết Tết đến, mến chúc quý đọc giả VẠN SỰ AN KHANG và cầu mong các nhà Việt chúng ta nào dù giàu dù nghèo cũng cố gắng phải sắm sửa cho được:
Câu nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh,
Thịt mỡ, dưa, hành, câu đối đỏ.
T.Skjæveland
Posted by T.Skjæveland
on January 21, 2009 at 20:09:24:
[Sang Tac]
|